Портал марийской музыки, марий муро - Йыван Кырля | Портал марийской музыки, марий муро

Йыван Кырля

1

Йыван Кырлa

(1909 Ӱярня 16 — 3 Сӱрем 1943) — марий киноактёр да почеламутчо. Руш лӱмжо: Иванов Кирилл Иванович.

Илыш корно

1909 ий 16 Ӱярня Шернур кундемыште Купсола ялыште шочын.
1921 ийыште ачаже Иван Семёнович колен.
1920–1923 ийла Марийсола школышто тунемын.
1923–1926 ийла кокымшо ступенян Шернур школышто тунемын.
1926 ий Йыван Кырлам Шернур канткомын комсомол путевкыж дене Озаҥ олашке, тусо университет пеленсе рабфакыш, марий пӧлкаш тунемаш колтеныт.
1929 ий. Москосо кугыжаныш кинотехникумын актер пӧлкашкыже тунемаш пурен.
1929–1930 ийла. Кырлан икымше почеламутшо-влак «Марий Ял» газетеш савыкталтыныт. Нунын коклаште «Корным почо госрабфак», «Шошо кече», «Ӱдырамашлан», «Первый март».
1930 ий 1 Ӱярня Союзысо радио дене выступатлен. Марий автономий областьлан пӧлеклалтше «Икымше март» почеламутшым шочмо йылмыж дене лудын пуэн.
1931 ий. «Путёвка в жизнь» киношто модын.
1931 ий 1 Пеледыш Москосо «Колосс» кинотеатрыште «Путевка в жизнь» кинофильмын икымше гана ончыктымо.
1931 ий Йыван Кырла ден Олык Ипайын иктеш «Ме ударне улына» почеламут сборникышт лектын.
1932 ий «Революцийын йӱкшӧ дене муралтем мый йывыртен» иктеш чумырымо кокымшо почеламут аршашыже савыкталтын.
1932 Пеледышыште Москосо книга палатыште япон посол Ота дене вашлиймаш лийын.
1934–1936 ийлаште «Востокфильм» студийыште пашам ыштен, моло фильмыштат модын. «Наместник Будды.» (режиссер Е. А. Иванов-Браков) фильмыште буддийст монахын — ламан — рольжым мастарын модын. Но тиде фильм кумдан шарлен шуктен огыл.
1934 ийыште Йыван Кырла Тамара Ивановна Мельниковам марлан налын.
1935 ийыште «Шочмо кече» кумшо почеламут сборникше ош тӱням ужын.
1936 ий Кылме тылзе — 1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла — пашадыме.
1937 ий Шорыкйол тылзе. ССРУ серызе-влакын Ушемын членыш кандидатлан пуртат.

Тыгай Йыван Кырлa толын Йошкар-Олашке 1935 ийыште Марий автоном веллан 15 ий темме лӱмеш пайремыш

1937 ий Шорыкйол тылзе. Йыван Кырла Москошто Марий республик исполком председатель И. П. Петров дене вашлиеш. Тудыжо тунам Москош ССРУ ЦИК-ын III сессийышкыже да Совет-влакын XVII Всероссийский Чрезвычайный съездышкышт миен улмаш. Вашлиймаш «Моско» гостиницыште лийын.
1937 ий 1 Пургыж Йошкар-Олаш пӧртылын да Маргостеатрын директоржо А. А. Янаевын лукмо приказже почеш 1 Пургыж гыч тиде театрыште артистлан пашам ышташ тӱҥалын.
1937 ий Пургыж-Ӱярня Марий театр А. Пушкинын «Дубровский» произведенийжым (тудым С. Чавайн пьесыш савырен) сценыште ончыктен. Йыван Кырла тушто поян тӧран рольжым модын. «Дубровский» спектакльым шындымеке, режиссер А. И. Маюк-Егоров К. А. Треневын «Любовь Яровая» пьесыж почеш спектакльым ямдылаш тӱҥалын. Тушто Йыван Кырлалан генералым модаш ӱшаненыт. Но тиде рольым тудо кужу жап модын шуктен огыл.
1937 ий Пургыж-Ӱярня С. Г. Чавайн дене вашлиймаш.
1937 ий 18 Вӱдшор «Онар» ресторанысе томаша.
1937 ий 22–23 Вӱдшор Маргостеатр пашаеҥ-влакын погынымашышт.
1937 ий 23 Вӱдшор Йыван Кырлам МАССР НКВД-н 4118 №-ан ордерже дене келшышын арестоватлыме.
1937 ий 25 Вӱдшор икымше допрос.
1937 ий 13 Сорла Марий АССР НКВД управленийын «тройкыжо» К. И. Ивановын «делажым» ончен лектын да «подпольный националистический организаций членже лиймыж годым контрреволюционный пропагандым эртарен шогымыжлан, марий коклаште руш-влакым ужмышудымын ончаш таратен шогымыжлан» титаклен да 10 ийлан исправительно-трудовой лагерьыш колташ приговорям луктын.
1937 ий Сорла. Карелийысе Белобалтлагыш колтымо.
1937 ий Кылме. Кылме пайрем деч икмыняр кече вара С. Г. Чавайным, Олык Ипайым да Шабдар Осыпым лӱен пуштыныт.
1937 ий Сорла — 1942 ий (шошо) Йӱдвел Уралыш кусарымаш (Свердлов вел, Краснотурьинск ола).
1942 ий 10 Идым Йыван Кырлам Юлсер-Ола этап корно дене НКВД-н Богословлагыш кондымо (Йӱдвел Урал, Краснотурьинск Ола).
1943 ий 3 Сӱрем Йыван Кырлан колымо кечыже.
1956 ий. К. И. Ивановым реабилитироватлыме, чын лӱмжым пӧртылтымӧ.
1957 ий. 24 Пеледыш Йыван Кырлан шӱжарже, Татьяна Ивановна, изамым муаш полшыза манын, Н. С. Хрущев лӱмеш серышым колтен. Тудын деч вара КГБ-н верысе органже-влак тудым кычалаш тӱҥалыт.
1957 «Путёвка в жизнь» фильмын йӱкшым у аппарат дене уэш возымо да кинотеатрыш лукмо. Йыван Кырлан ойлымыжым шанчыеҥ, йылмызе Н. И. Исанбаев уэмдаш полшен.
1958 ий 6 Ӱярня Свердлов велыште УВД-н 1-ше спецпӧлкажын увертарымыже: «Иванов К. И. НКВД-н Богословский ИТЛ-ыште наказанийым эртен. 1943 ий 3 Сӱремышто колен».
1958 ий 28 Ӱярня Тиде увер Йошкар-Олаш толын шуын, а кок кече гыч Т. И. Кирпичниковам госбезопасность комитетыш ӱжыктеныт да вашмут дене палымым ыштеныт. Татьяна Ивановна документеш, изам нерген мыланем увертарышт манын, кидшым пыштен коден.
1969 ий 7 Ӱярня Марий АССР-ым ыштымылан 60 ияш юбилейым пайремлыме кечын Йошкар-Оласе горсовет исполком столицысе ик уремлан Йыван Кырлан лӱмжым пуаш пунчалын.
1974 ий Шорыкйол. Марийсола кыдалаш школын пырдыжешыже мемориал оҥам пижыктыме. Тушто шӧртньӧ буква дене тыге возымо: «В этой школе учился марийский поэт и киноактер Йыван Кырла (К. Иванов)».
1984 Марийсола школлан Йыван Кырлан лӱмжым пуымо.
1987 Сӱретчe Е. Яранов Йыван Кырлалан пӧлеклалтше «Снимается в кино» сӱретым мучашла.
1993 ий 14 Шыжа Марийсолаште Йыван Кырлалан чапкӱм почмо.